Ferie er som ei eiga verd med heilt andre reglar enn resten av året.
Og viss du ikkje veit heilt kvar du skal på ferie, er hjelpa ofte berre eit tastetrykk unna. Det er uavgrensa med bilete og tekstar som prøver å selje deg vill natur, kvite strender, romantiske restaurantar og fred og ro, slik at du kan lade batteria og alle dei andre klisjéane. Lofoten og Sunnmøre og dei andre postkort-stadane bidreg sterkt i denne marknadsføringa, vil eg påstå. På desse stadane er det på mystisk vis alltid fint vêr ifølgje fotografen.
Etter koronapandemien vart noregsferie svært populært. Folk som aldri hadde tatt ferje før, åt så mykje svele at dei fekk smørkrem opp i halsen til slutt. Dei fekk også tjuesju nye bestevennar med på kjøpet fordi i ferjekø blir du godt kjent (ingen sit på mobilane sine i elbilane sine). I 2020 skulle alle kjøpe seg stormkjøkken, telt og sovepose, pakke bilen og køyre ut på eventyr til «hemmelege strender» med eit SUP-brett på taket eller gå på ein tilrettelagd sti og strekke armane i vêret på nøyaktig det same fjellet som alle andre i saueflokken. Å ha alt du treng i ein bil, sleppe å måtte snakke engelsk når du bestiller mat og sove (nesten) kor som helst, gav folk ei kjensle av fridom ein ikkje får i så mange andre land. Faktisk. Takka vere allemannsretten kan vi i stor grad ferdast fritt i naturen i Noreg, sette opp telt, plukke bær og mykje anna.
Og mange fann kanskje ut at det var like fint å vere på ferie i Noreg – og mykje billigare også! – enn på ei fjern strand i Asia.
Forresten har eg har faktisk aldri vore på ei strand i Asia. Eg var 17 år første gongen eg tok fly. Før det bestod feriane stort sett i å køyre ein veldig full bil veldig langt. Da skulle vi besøke venner og bade i tang og samle på glasmanetar – som var heilt nytt for ei landkrabbe frå Trøndelag. Ferien bestod også å ikkje få sove i teltet på grunn av alle myggstikka, pugge NAF Vegbok i ein alder av elleve år – spør meg om Noregs høgaste fjell eller djupaste innsjøar, kunnskapen sit enda! – Eller berre krangle om kva slags radiokanal ein skal høyre på. Og så måtte vi alltid pakke både ein tursekk og ein koffert med «fine kle» i fall vi skulle ete på restaurant ein gong i løpet av ferien. Og ein kasse med matlagingsutstyr. Telt og soveposar tok opp halve bagasjerommet. Og så måtte hunden få vere med, sjølvsagt!
Etter fleire veker på vegen og innom alle slags krikar og krokar i det langstrekte landet vårt, kom vi endeleg heim. Søndag kveld. Siste dag av ferien. Kva slags idiotisk plan var det?
Viss du skal på ferie, skal du aldri kome heim dagen før du byrjar på jobb igjen. Å vakne halv sju måndags morgon, støl etter 22 timars køyring, til eit tomt kjøleskap og eit berg av skitne kle, er sjeldan ein god start på kvardagen. Men det er nok slik det blir for mange, fordi ferie – det er vi nordmenn gode på.
Vi skal gå på fjelltoppar, bade i turkist vatn, ete på restaurantar som ligg på ei fjellhylle, fotografere seterhus, besøke familieparkar, gå hytte-til-hytte og leige oss ein skranglete van med lyslenkjer i taket. Vi skal i lag med tusenvis av andre turistar ta akkurat same bilete av ein bre eller eit utkikkspunkt fordi ein må «ta vare på minna», vi skal besøke vennar som har «eit lærarvikariat i Finnmark» og vi skal gå Via Ferrata fordi alle kan jo klatre, eller vi skal i ni bryllaup fordi det er meir komfortabelt å ha fest i tjue varmegrader enn i mørketida. Vi skal i utdrikkingslag, dåp, bursdagar, jenteturar, guteturar, padleturar, sykkelturar og sjølvsagt ei lang rekke festivalar. Eg har ei venninne som kvar einaste sommar er på ein kjærastetur til utlandet i ti dagar, ein familietur til eit anna land i utlandet og sjølvsagt – du gjetta det – ein biltur i Noreg på tre veker, aller helst til Lofoten. Der er det sikkert ingen andre, så det blir bra.
Sommarferie er visst ikkje berre ein ferie, det er fleire feriar i ein ferie. Så når mamma og pappa sa at eg burde pakke både ein tursekk og ein koffert med «fine kle», så visste dei kva dei snakka om. Vi skulle få mest mogleg ut av ferien og da var det viktig å vere førebudd på alt.
Ein skulle kanskje tru at med trongare tider og høgare rentar er vi meir sparsame med feriebudsjettet. Men nei, vi brukar faktisk like mykje på ferie som før. Sparebank1 og DNB har gjort undersøkingar som viser at vi tenker å bruke mellom 19.312 kroner og 22.575 kroner på sommarferie i år. Forbrukarøkonom Magne Gundersen i Sparebank1 fekk i ein VG-sak dette spørsmålet: «Kvifor trur du mange brukar like mykje pengar på ferie sjølv om det er trongare tider?» og svarar enkelt og greitt at «ferie er viktig for folk».
Denne veka og neste er det for mange ferieslutt og kvardagen tek over. Det kan vere temmeleg hardt å snu døgnrytmen tilbake, smøre matpakkar og rekke skule og jobb for alle. Den enorme klesvasken har flytta inn på vaskerommet. Rutinane har sklidd heilt ut over sommaren.
Viss dette privilegiet er så viktig for oss og vi er så sabla gode på å ha ferie, trur eg også vi taklar å måtte stå opp tidleg igjen. Gjorde du så mykje i ferien at du må ha ei ekstra veke for å lade opp til jobb? Kanskje du burde vurdere å slappe av litt meir i neste ferie?
Det er berre det at for å ha råd til ferie, så må ein tilbake på jobb. Naturlegvis. Og på måndag er det måndag igjen.
